Narsistik Şəxsiyyət Pozuntusu Nədir? Səbəbləri və Əlamətləri – 2025

Son güncellenme tarixi Oktyabr 25, 2025

Narsistik Şəxsiyyət Pozuntusu ilə mübarizə aparırsınız? Əgər empatiya yoxsunluğu, həddindən artıq özünü əzəmətli görmə və daimi manipulyasiya ilə qarşılaşırsınızsa, tək deyilsiniz. Narsistik pozuntu ciddi bir psixi pozuntu olaraq, insanların münasibətlərinə və həyat keyfiyyətinə böyük zərər verir. 

Həyatınızdakı narsisti tanımaq və manipulyasiya texnikalarından qorunmaq üçün zəruri biliklərə yiyələnməyin vaxtıdır.

Narsistik Şəxsiyyət Pozuntusu Nədir?

Heç kimin sevməyi bacarmayan, lakin özünü bütün kainatın mərkəzi hesab edən bir insanla qarşılaşmısınızmı? Narsistik Şəxsiyyət Pozuntusu (NŞP) məhz budur. Bu, insanın öz dəyəri haqqında şişirdilmiş bir hissə malik olması, heyranlığa dərin bir ehtiyac duyması və ən əsası, başqalarına qarşı empatiya yoxsunluğu ilə xarakterizə olunan bir psixi pozuntu növüdür.

Narsistlər səthdə çox özgüvənli görünsələr də, bu “mükəmməl” fasadın altında, əslində, çox kövrək bir öz-dəyər hissi gizlənir. Onlar özlərini daim təsdiqləməyə ehtiyac duyurlar və hər cür tənqidə qarşı həddindən artıq həssas olurlar. Unutmayın, bu, sadəcə “bir az özünü sevmək” deyil, insanın həyatının və münasibətlərinin hər sahəsini zəhərləyən bir vəziyyətdir.

Narsisistik Şəxsiyyət Pozuntusunun Əlamətləri Hansılardır?

Narsisti tanımaq üçün bir neçə əsas göstərici var. Bu əlamətlər adətən erkən yetkinlik dövründə başlayır və müxtəlif vəziyyətlərdə özünü göstərir:

1. Əzəmət Hissi: Özünü xüsusi və yeganə saymaq, yalnız “yüksək statuslu” insanlar tərəfindən anlaşıla biləcəyinə inanmaq.
2. Daimi Heyranlığa Ehtiyac: Ətrafdakılardan fasiləsiz tərif və heyranlıq tələb etmək.
3. Haqq Qazanma Hissi (Entitlement): Hər şeyə haqqı olduğunu düşünmək və xüsusi rəftar gözləmək.
4. İstismar Edici Münasibətlər: Şəxsi məqsədlərinə çatmaq üçün başqalarından istifadə etməkdən çəkinməmək.
5. Paxıllıq: Başqalarına paxıllıq etmək və ya başqalarının onlara paxıllıq etdiyinə inanmaq.
6. Empatiya Olmaması: Başqalarının hisslərini və ehtiyaclarını anlamağa və ya tanımaqda istəksizlik.

Bu əlamətlər bəzən o qədər güclü stress yaradır ki, hətta onlarla yaxın münasibətdə olan insanlarda depressiyaya səbəb ola bilər.

Narsisistik Şəxsiyyət Pozuntusunun Səbəbləri Nələrdir?

NŞP-nin dəqiq bir səbəbi yoxdur, bir çox psixi pozuntu kimi, burada da bioloji, psixoloji və sosial faktorların qarışığı rol oynayır:

1. Genetika: 

Bəzi tədqiqatlar, bu pozuntunun genetik meyllə əlaqəli olduğunu və beynin empatiyadan məsul olan bölgələrində fərqliliklər olduğunu göstərir.

2. Uşaqlıq Travmaları :

• Həddindən artıq tərif: Valideynlərin uşağı həddindən artıq tərifləməsi, onu gerçəkdən üstün olduğuna inandırması.
• Həddindən artıq tənqid: Uşağın daim tənqid edilməsi, valideynlərin yalnız “uğurlu” olduqda sevgi göstərməsi. Bu, uşağın “kövrək özünü” qorumaq üçün böyük, şişirdilmiş bir persona yaratmasına səbəb olur.

Bu, bəzən uşaqlarda müşahidə olunan nevroz və ya davranış problemləri ilə qarışdırıla bilər, lakin NŞP-nin təməli daha dərin şəxsiyyət problemlərinə söykənir.

Narsisistik Şəxsiyyət Pozuntusunun Diaqnozu Necə Qoyulur?

NŞP-nin diaqnozu bir psixiatr və ya klinik psixoloq tərəfindən qoyulur. Problem burasındadır ki, Narsistik şəxsiyyətlər adətən özlərində bir problem olduğunu düşünmürlər. Onlar terapiyaya getdikdə isə, bu adətən depressiya, panik atak və ya münasibət problemləri səbəbindən olur. Diaqnoz üçün mütəxəssis DSM-5 (Amerika Psixiatriya Assosiasiyasının Diaqnostik və Statistik Təlimatı) kriteriyalarına əsaslanır.

NŞP diaqnozu qoymaq üçün yuxarıda qeyd olunan 9 əsas əlamətdən ən az beşi mövcud olmalıdır. Mütəxəssis diqqət edir ki, bu əlamətlər digər şəxsiyyət pozuntuları (məsələn, bipolyar pozuntu) və ya xüsusilə uşaqlıqda görülən davranış pozuntusu ilə qarışdırılmasın.

Narsistik Şəxsiyyət Pozuntusunu Necə Müalicə Etmək Olar?

NŞP-ni müalicə etmək çətindir, çünki bu şəxsiyyətin təməl bir hissəsidir. Narsistlər dəyişmək istəmirlər, çünki onların gözündə problem başqalarındadır. Lakin müalicəyə razı olduqda, psixoterapiya əsas müalicə üsuludur:

• Şema Terapiyası: Bu, uşaqlıqdan yaranan təməl inanc və davranış modellərini (şemaları) dəyişməyə kömək edir.
• Koqnitiv Davranışçı Terapiya (CBT): Tənqidlərə qarşı daha real və konstruktiv reaksiyalar verməyi öyrədir.
• Dərmanlar: NŞP-nin özünü müalicə etmir, lakin yanaşı gedən simptomları (təşviş, depressiya) yüngülləşdirmək üçün istifadə oluna bilər.

Müalicənin məqsədi narsisti “şəfalandırmaq”dan çox, onların davranışlarının ətrafdakılara və özlərinə verdiyi zərəri azaltmaqdır. Məsələn, yaddaş pozğunluğu olan şəxslərdə məqsəd yaddaşı bərpa etmək olduğu halda, burada məqsəd empatiyanı öyrətməkdir.

Narsist İnsanı Necə Tanımalıyıq: Həyatınızdakı Manipulyasiya və Empatiya Yoxsunluğunu Göstərən 9 Əlamət

Əgər bir narsistlə münasibətdəsinizsə, tez-tez özünüzü çaşqın, yorğun və psixoloji zorakılıq altında hiss edəcəksiniz. Onları ayıran əsas xüsusiyyətlərə diqqət yetirin:

1. “Gaslighting” (Reallığınızı Şübhə Altına Almaq): 

Sizi “çox həssassan”, “heç nəyi düz başa düşmürsən” deyərək öz ağlınıza şübhə etməyə vadar edir.

2. Tənqiddən Qəzəb Partlayışı: 

Ən kiçik tənqidə belə hədsiz dərəcədə kəskin reaksiya verirlər.

3. Qurban Rolunu Oynamaq: 

Həmişə günahkar başqalarıdır, onlar isə daimi qurbandır.

4. Sərhədləri Tanımamaq: 

Şəxsi məkanınıza hörmət etmirlər.

5. Öz Hekayələrini Şişirtmək: 

Hər uğuru dəfələrlə böyüdüb danışırlar.

6. “Sevgi Bombardmanı” (Love-Bombing): 

Münasibətin əvvəlində sizi həddindən artıq tərif və hədiyyələrlə boğurlar.

7. Heç Vaxt Üzr İstəməmək: 

Həqiqi məsuliyyət hissi yoxdur.

8. Dialoqu Monoloqa Çevirmək: 

Söhbətin mövzusu həmişə onların üzərində olmalıdır.

9. Ancaq Öz Faydalarını Düşünmək: 

Münasibətin sizə nə verdiyi ilə maraqlanmırlar.

Aşkar Narsist vs Gizli Narsist Kimdir? Aralarındakı Fərqləri Bilmək Niyə Vacibdir?

Narsizm həmişə eyni cür, açıq şəkildə təzahür etmir. Əslində, narsistlərin iki əsas növü var və onların arasındakı fərqləri bilmək özünüzü qorumaq üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.

Gizli Narsist: 

Bu tip narsist daha mürəkkəbdir və tez-tez utancaq, həssas, passiv-aqressiv görünür. Onlar diqqəti birbaşa tələb etmək əvəzinə, qurban rolunu oynayaraq, yaxud özlərinin hiss etdiyi depressiya fonunda daim rəğbət və təsdiq axtarırlar. Onların əsəbi də fərqlidir; küsmə, manipulyasiya və ya laqeydliklə cəzalandırırlar. 

Məsələn, bir insan eyni anda həm çox üstünlük, həm də həssaslıq göstərirsə, bu, autizm deyil, məhz gizli narsizmin xüsusiyyəti ola bilər və onunla necə davranmalı olduğunuzu bilmək üçün fərqi anlamaq çox vacibdir.

Aşkar Narsist :

Bu, daha çox tanıdığımız tipdir. O, hündürdən danışır, diqqət mərkəzində olur, özünü açıq şəkildə üstün tutur və birbaşa heyranlıq və tərif tələb edir. Onların qəzəbi də açıq şəkildə təzahür edir; qışqırır və ya təhqir edirlər. Aşkar narsistlər öz əzəmət hisslərini gizlətmirlər.

Narsistlə Necə Davranmalıyıq? Sərhədləri Necə Qorumalıyıq?

Narsistlə münasibətdə olmaq psixoloji cəhətdən zəhərli bir təcrübədir. Əgər bu insan həyatınızın bir hissəsidirsə, ailə üzvü və ya iş yoldaşı kimi tamamilə əlaqəni kəsmək çətin ola bilər. Lakin özünüzü qorumaq üçün effektiv strategiyalar mövcuddur.

İlk növbədə, emosional reaksiyalarınızı minimuma endirin. Narsist sizə təsir etmək istədikdə, siz onun üçün darıxdırıcı və reaksiya verməyən bir qaya kimi olun, qısa və faktiki cavablar verin. 

Daha sonra, aydın və dəyişməz sərhədlər qoyun; məsələn, “Mənimlə belə danışsan, söhbəti bitirəcəyəm” deyin və bu qərarınızda qəti olun. 

Ən vacibi, onları dəyişməyə çalışmayın; bu, sadəcə enerji itkisidir. Əgər kəsmək mümkün deyilsə, ünsiyyəti yalnız lazımi minimuma endirin. Məsələn, şizofreniya diaqnozu qoyulmuş bir insanla danışarkən ehtiyatlı davrandığınız kimi, narsistlə də özünüzü qoruyaraq danışın. 

Nəhayət, özünüzə dəstək tapın; bir psixoloqla danışın. Onlar sizə davranış pozuntusu kimi görünən narsistik hərəkətlərin təsirindən qurtulmağa kömək edəcəklər.

Ən Çox Verilən Sullar