Stress Nədir? Necə Öhdəsindən Gəlmək Olar? 2025

Son güncellenme tarixi Oktyabr 29, 2025

Bəzən özümüzü elə gərgin hiss edirik ki, sanki bütün dünya çiynimizə çöküb. Həmin an düşündüyümüz bir söz var: “Stress”

Stress nədir

Stress nədir? Ən sadə dildə desək, stress bədənimizin bir çağırışa, dəyişikliyə və ya təhlükəyə verdiyi tamamilə təbii reaksiyadır. Bu, sanki daxilimizdəki “həyəcan siqnalı”dır. Tarixən bu siqnal bizi təhlükədən qorumaq üçün yaranıb (məsələn, uzaqda bir yırtıcı görəndə).

Lakin bu gün yırtıcı yerinə son tarixi çatan işlər, maliyyə çətinlikləri və ya ailədaxili gərginliklər dayana bilər. Bədənimiz isə hər iki vəziyyətə eyni cür reaksiya verir – ürək döyüntüsü sürətlənir, əzələlər gərginləşir. Qısa müddətli stress bizi motivasiya edə bilər, amma uzanan gərginlik isə həm fiziki, həm də ciddi bir problemə çevrilir. Əslində stresslə tam yox, onu düzgün idarə etməyi öyrənməklə mübarizə aparmalıyıq.

Stressə nədən olur?

Stressə səbəb olan şeylərə “stresorlar” deyilir. Fərqli insanlar üçün fərqli şeylər stresor ola bilər. Məsələn, kimisə iş yerindəki təzyiq narahat edirsə, kimisi üçün bu, tamamilə normaldır. Amma ümumi səbəblər nələrdir? Əsasən böyük həyat hadisələri (iş itkisi, boşanma, yaxın adamın itkisi) və ya gündəlik kiçik gərginliklər (tıxacda qalmaq, hər gün eyni mübahisə) stressə səbəb olur. 

Çox vaxt insanlar həyatlarındakı qeyri-müəyyənlikdən və hadisələrə nəzarət edə bilməməkdən dolayı stress yaşayırlar. Hətta bəzən stress elə uzun sürür ki, bunun nə üçün yarandığını unuduruq. Ən çox rast gəlinən stresorlar bunlardır: maddi problemlər, münasibət gərginlikləri, iş yükü və sağlamlıq problemləri. Bu səbəblərin uzun müddət davam etməsi isə davranış pozuntusu və ciddi psixoloji çətinliklərə gətirib çıxarır.

Stress Səviyyəsini Necə Müəyyən Etmək Olar? Stress Testləri və Özünü Qiymətləndirmə

“Görəsən mənim stress səviyyəm çoxdur?” Bu sual beyninizi məşğul edirsə, deməli, bir dayanmağın vaxtıdır. Özünüzü qiymətləndirmək üçün mütləq mürəkkəb testlərə ehtiyac yoxdur. Əslində, özünüzü dinləmək ən yaxşı stress testidir. Son vaxtlar tez-tez başınız ağrıyırmı? Yuxunuz pozulubmu? Əsəbilik və ya təşviş hissi artırmı? Əgər bu suallara “Bəli” cavabı verirsinizsə, ehtimal ki, stress səviyyəniz artıb. 

Peşəkar qiymətləndirmə üçün isə internetdə beynəlxalq miqyasda istifadə olunan və psixoloqlar tərəfindən təsdiqlənmiş kiçik stress testləri tapa bilərsiniz. Unutmayın, bu testlər sadəcə bir göstəricidir. Əsas odur ki, bədəninizin və zehninizin sizə göndərdiyi siqnalları ciddiyə alasınız.

Stressə faydalı olan nələrdir?

Adətən stressdən qorxuruq, amma onun faydalı tərəfi də var! Bəli, bu, “Eustress” adlanır və o, həyatımızı daha keyfiyyətli edə bilər. Məsələn, önəmli bir imtahan ərəfəsindəki kiçik həyəcan, sizi daha çox hazırlaşmağa məcbur edir. Bu, sizin diqqətinizi artırır, beyninizin daha iti işləməsinə kömək edir. Müəyyən dərəcədə stress bizi motivasiya edir, məqsədlərimizə çatmaq üçün hərəkətə gətirir. 

Stressin bu müsbət tərəfini yaşamaq üçün onu böyük bir təhlükə kimi yox, sadəcə bir çağırış kimi görməyi öyrənməliyik. Bu, həm də problem həll etmə bacarıqlarımızı gücləndirir.

Stressin müalicəsi üçün nə etmək lazımdır? Necə üstəsindən gəlmək olar?

Stressi “müalicə etmək” bir xəstəliyi sağaltmaq kimi deyil, daha çox onunla yaşamağı və onu idarə etməyi öyrənməkdir. Ən əsası, stressin üstəsindən gəlmək üçün passiv yox, aktiv olmalısınız. Nəfəs alma texnikaları öyrənin, gün ərzində kiçik fasilələr verin.

Mütləq fiziki aktivliklə məşğul olun; hətta yarım saatlıq sürətli gəzinti belə möcüzələr yaradır. Ən çətini isə budur: “yox” deməyi öyrənmək. Yükünüzü azaldın və həyatınızdakı idarə edə bilmədiyiniz məsələlərlə barışın. Əgər stress həyatınızı idarə edirsə, o zaman bir psixoloqla danışmaqdan çəkinməyin.

Stress hansı xəstəliklərə yol aça bilər?

Uzun müddət davam edən və idarə olunmayan stress, təəssüf ki, bədənimizə və psixikamıza ciddi zərər verir. Stressin səbəb olduğu hormonal dəyişikliklər təkcə əhval-ruhiyyəmizə yox, bütün orqanizmimizə təsir edir. 

Düşünməyin ki, “bu, sadəcə sinirlərdir”. Xeyr, xroniki stress bir çox fiziki və zehni xəstəliklərə birbaşa yol aça bilər: yüksək təzyiq, ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet. 

Zehni sağlamlıq baxımından isə uzun müddətli stress depressiya və ciddi psixi pozuntuların yaranması üçün risk faktorudur. Mədə-bağırsaq problemləri, davamlı baş ağrıları və immunitet sisteminin zəifləməsi də stressin “hədiyyələridir”. Ona görə də stressi vaxtında aradan qaldırmaq, gələcək sağlamlığımız üçün ən böyük yatırımdır.

Stress Atmaq Üçün Ən Effektiv 5 Üsul və Məşğuliyyət

Bəzən elə bir nöqtəyə gəlirik ki, deyirik, “sadəcə stress atmaq lazımdır!”. Bunu necə edə bilərik? Budur, sizə həyatınızı asanlaşdıracaq 5 səmərəli üsul:

1. Dərin Nəfəs Alın və Meditasiya Edin: Cəmi 5 dəqiqə sakit bir yerdə dərin nəfəs alıb-vermək bədəninizdəki gərginliyi azaldır. Bu, anında təsir göstərən ən güclü vasitədir.
2. Hərəkət Edin: Stress hormonlarını yandırmağın ən yaxşı yolu hərəkətdir. Gəzin, qaçın, rəqs edin – nə olursa olsun, aktiv olun!
3. Hisslərinizi Yazın: Beyninizdəki stress yaradan fikirləri bir vərəqə köçürün. Bu, problemlərə kənardan baxmağınıza və davranış pozuntusuna səbəb ola biləcək düşüncələri təmizləməyə kömək edir.
4. Sosiallaşın: Dostlarınızla, ailənizlə keyfiyyətli vaxt keçirin. Gülmək və dəstək almaq stressi azaldan ən yaxşı “dərmandır”.
5. Hobbi və Məşğuliyyətlər: Stressdən uzaqlaşmaq üçün sevdiyiniz bir şeylə məşğul olun. Bu, həm də yaddaş pozğunluğu riskini azalda bilər.

Stress Vəziyyətində Qidalanma: Hansı Qidalar Stresslə Mübarizəyə Kömək Edir?

Stressli olanda ilk ağlımıza gələn şey yağlı və şirin qidalardır. Amma bu, yalnız qısa müddətli rahatlıq verir. Bəs stresslə mübarizəyə kömək edən əsl “qəhrəman” qidalar hansılardır?

– Yağlı Balıqlar: Omeqa-3 yağ turşuları stress hormonlarını tənzimləməyə kömək edir.

– Tünd Şokolad: Hə, bəli! Amma təbii kakao faizi yüksək olmalıdır. O, “xoşbəxtlik” hormonlarının ifrazına kömək edir.

– Qoz-Fındıq və Toxumlar: Maqneziumla zəngindir və maqnezium əzələ gərginliyini və təşvişi azaltmaqda əvəzolunmazdır.

– C Vİtamini ilə Zəngin Qidalar: Portağal, kivi, çiyələk kimi qidalar stress hormonlarının səviyyəsini aşağı salır.

Uşaqlar və Yeniyetmələrdə Stress: Valideynlər Nələrə Diqqət Etməlidirlər?

Uşaqlar və yeniyetmələrdə stress böyüklərdəkindən fərqli şəkildə özünü göstərə bilər. Onlar bəzən gərginliklərini sözlərlə yox, davranışları ilə ifadə edirlər. Qızınızın və ya oğlunuzun əhval-ruhiyyəsində, yuxu və ya qidalanma vərdişlərində qəfil dəyişikliklər görürsünüzsə, bu, stress əlaməti ola bilər. Valideyn olaraq nələrə diqqət etməlisiniz?

– Dinləyin, Mühakimə Etməyin:

Onların narahatlıqlarına ciddi yanaşın, “boş şeydir” deməyin.

– Açıq Ünsiyyət:

Evdə təhlükəsiz və səmimi bir ünsiyyət mühiti yaradın.

– Rutini Qoruyun:

Gündəlik vərdişlər və rutinlər uşaqlara təhlükəsizlik hissi verir.

Xroniki Stress Niyə Təhlükəlidir?

Qısa müddətli stress sizi motivasiya edir, amma xroniki stress niyə təhlükəlidir? Çünki bu, bədəninizin “Həyəcan Siqnalı”nı heç vaxt söndürməmək deməkdir. Təsəvvür edin ki, avtomobilinizin mühərriki fasiləsiz işləyir. Nəticədə mühərrik yanacaq və aşınacaq. Xroniki stressdə də eyni şey baş verir: davamlı ifraz olunan stress hormonları (kortizol) hüceyrələrinizi və daxili orqanlarınızı aşındırır. 

Bu davamlı gərginlik bədənin immunitet sistemini zəiflədir, sizi xəstəliklərə qarşı həssas edir və ən əsası, psixi pozuntulara, məsələn, depressiyanın yaranmasına zəmin hazırlayır.

Stress və Yuxusuzluq Əlaqəsi: Düzgün Yuxu Rejimi Stresi Necə Azaldır?

Stress və yuxusuzluq əkiz qardaşlar kimidir, biri digərini gücləndirir. Stresli olanda beynimiz “döyüş və ya qaç” rejimində qalır, bu isə yatmağa mane olur. Yuxusuzluq isə növbəti gün daha gərgin olmağımıza və stressə qarşı daha həssas olmağımıza səbəb olur. 

Bəs düzgün yuxu rejimi stresi necə azaldır? Yaxşı yuxu bədənimizin “batareyasını” doldurur, stress hormonlarını tənzimləyir və beynimizin informasiyaları düzgün emal etməsinə kömək edir. Yatmazdan əvvəl telefonunuzu kənara qoyun, otağınızı sərin və qaranlıq edin. Unutmayın, yuxu stresslə mübarizə üçün ən güclü və təbii müalicə vasitəsidir.

Depressiya Stressdən Yaranır?

Bu, tez-tez verilən və çox vacib bir sualdır. Qətiyyən deyə bilərik ki, depressiya stressdən yaranır deyə bilmərik, lakin xroniki stress depressiya üçün ÇOX böyük bir risk faktoru və tətikləyicidir. Stress bədəndə və beyində davamlı kimyəvi dəyişikliklərə səbəb olur ki, bu da serotonin kimi əhval-ruhiyyəni tənzimləyən neyrotransmitterlərin səviyyəsini pozur. Uzun müddətli gərginlik psixoloji rezervlərimizi tükədir və nəticədə insan özünü çarəsiz və ümidsiz hiss edir. 

Əgər stressiniz iki həftədən çoxdur davam edir və özünüzü daimi kədərli, maraqsız, hiss edirsinizsə, bu, depressiyaya doğru atılan addım ola bilər. Stressin bu hala çevrilməməsi üçün erkən müdaxilə həyati əhəmiyyət daşıyır.

Nəticə

Unutmayın, bədəniniz sizə dostdur və verdiyi bütün siqnallar (baş ağrısı, yuxusuzluq, əsəbilik) kömək üçün bir yalvarışdır. Stressin səbəb olduğu ciddi vəziyyətlərin qarşısını almaq üçün ilk növbədə özünüzə qarşı dürüst olun. Özünüzü qiymətləndirin, kiçik addımlarla rahatlama üsullarını tətbiq edin və zəruri hallarda peşəkar dəstək almaqdan çəkinməyin.

Ən çox verilən suallar